Ұлттық кәсіпкерлер палатасына кәсіпкерлік субъектілерінен алкоголь өнімдерін сату ережелерін бұзғаны үшін жүйелі түрде жазаланатыны туралы өтініштер түсіп жатыр. Бұл мәселе Павлодардағы «Атамекен» ӨКП алаңында полиция, прокуратура және кәсіпкерлердің қатысуымен өткен жиында талқыланды.

Павлодар облысының кәсіпкерлер палатасы директорының орынбасары Серік Әубәкіров бұған дейін ҚР ҰКП Кәсіпкерлердің құқығын қорғау және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл кеңесі қабылдаған шешімді жариялады. Белгілі болғандай, соңғы жылдары «Атамекенге» бизнес субъектілерінің әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 200-бабы бойынша алкоголь өнімін өткізу ережелерін бұзғаны үшін оларды әкімшілік жауапкершілікке тарту жөніндегі кеңейтілген науқан басталғанына қатысты шағымдар түсіп жатыр.

«2022 жылы алкоголь өнімдерін өткізу туралы заңнаманы бұзу бойынша әкімшілік құқық бұзушылықтарды тіркеу 2021 жылмен салыстырғанда 23 пайызға өсті. Салынған айыппұл көлемі 30 пайызға өсті. Бұл үрдіс 2023 жылдың бірінші жартысында жалғасты. Заңнамаларды талдау, заңды қолданудың қазіргі тәжірибесі және кәсіпкерлермен кездесулер мемлекеттік органдардың қызметінде жазалау жағы басым екенін көрсетті. Бұл көбінесе деректерді бұрмалау, жеке тұлғаларды заңсыз әрекетке итермелеу немесе кейіннен жауапкершілікке тарту үшін кәсіпкерлердің әрекеттерін дұрыс түсіндірмеумен қатар жүреді. Бұл жайт сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің қалыптасуына жағдай жасайды», — деді Серік Әубәкіров.

Оның айтуынша, тәртіп сақшылары 21 жасқа толмаған адамдарға немесе қолайсыз уақытта алкогольді сатуды анықтап, тіркегенде, жастарды әкімшілік құқық бұзушылықтар жасауға негізсіз тарту жағдайлары орын алады. Кейбір қалалар мен ауылдарда мұның бәрі осы құқық бұзушылықтардың арандатуына негізделген.

«Сол сатып алушылардың бірнеше кәсіпкерден спирттік ішімдіктерді заңсыз сатып алуға қатысуы дүкенді өзіне жағымсыз салдарға әкеп соқтыратын іс-әрекеттер жасауға итермелейтін жоспарланған, алдын ала ұйымдастырылған іс-әрекеттер туралы куәландырады. Бұл оны кейіннен әшкерелеу және жауапқа тарту үшін арандатумен немесе заңсыз мінез-құлыққа итермелеумен шектеседі. Полиция органдары іс жүзінде жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізді, олар тек қылмыстық құқық бұзушылықтарды ашу және жолын кесу үшін қолданылуы мүмкін. Сонымен қатар, полиция бұл қызметті «Жедел-іздестіру қызметі туралы» заңды бұза отырып жүзеге асырды. Ол азаматтарды құқық бұзушылық жасауға арандатуға тыйым салады», - деді Павлодар облысы кәсіпкерлер палатасы директорының орынбасары.

«Атамекен» Ұлттық палатасының Кәсіпкерлердің құқығын қорғау жөніндегі кеңесінің қорытындысы бойынша бірінші кезектегі міндеті - адам мен азаматты, қоғам мен мемлекеттің мүддесін құқыққа қарсы қол сұғушылықтардан қорғауы керек полицейлер әкімшілік құқық бұзушылықтар жасауға бастамашы болды.

Кәсіпкерлермен және полиция қызметкерлерімен кездесулер соттар мен полиция қызметкерлері Жоғарғы соттың 2017 жылғы «Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің Ерекше бөлігінің нормаларын соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы» нормативтік қаулысын басшылыққа алатынын көрсетті.

«Жоғарғы Соттың бұл түсініктемелері іс жүзінде кәсіпкердің «кінәлік презумпциясын» енгізді және алкоголь өнімдерін өткізу туралы заңнаманы тікелей бұзушылар болып табылатын жалданушы қызметкерлерге қатысты ӘҚБтК-нің 200-бабының қолданылуын шектеді, заң кәсіпкер мен оның жалданған қызметкерінің міндеттерін ажыратқанымен. Жалдамалы сатушылар жіберген заңбұзушылықтардың салдарынан әрбір үшінші кәсіпкер алкоголь өнімдерін сату лицензиясынан айырылды. Бұл іскерлік белсенділікті төмендетіп, жұмыс орындарын қысқартты», - деді Серік Әубәкіров.

Алкоголь өнімдерін сату кезіндегі заң бұзушылықтар үшін сатушыларды жауапкершілікке тарту шектелгендіктен, құқық бұзушылықтың бұл түрі кең етек алды, деп хабарлайды ҚР ҰКП Кәсіпкерлер құқығын қорғау кеңесі. Өйткені, заң күші толық қолданылмайды.

«Заңды бұзуға байланысты ішкі істер органдары кәсіпкерлерді жауапкершілікке тарту науқаны кәсіпкерлік субъектілерінің конституциялық құқығын бұзуға әкеп соғады. Соңғы екі жылда осы бап бойынша әкімшілік іс жүргізудің 30 пайызы әкімшілік іс жүргізу субъектілерінің, оның ішінде сот ісін жүргізу тілін қорғау құқықтарының бұзылуына байланысты теріс қылық құрамы мен оқиғасының болмауына байланысты тоқтатылды. Жылдан-жылға бизнесмендердің әкімшілік іс жүргізу саласына заңсыз тартылуы артып, жоғары және қадағалаушы органдар тарапынан тиісті реакция жоқ», - деп қосты спикер.

Кәсіпкерлерді әкімшілік іс жүргізуге негізсіз тарту, оның ішінде заң бұзушылықтар да кәсіпкерлік қызметке заңсыз кедергі жасау нысандарының бірі деп санайды палата.

«Ол үшін жауапкершілік ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 173-бабында белгіленген. Бірақ заңның осы нормасын іс жүзінде қолдану үлкен алаңдаушылық туғызады. 2022 жылы мұндай істердің алтауы ғана қаралды. Кәсіпкерлік қызметке заңсыз шектеулерді анықтауға және жолын кесуге жауапты мемлекеттік органдардың жұмысы олардың жеткіліксіз тиімділігін көрсетеді», - делінген «Атамекен» Ұлттық палатасы Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі кеңесінің шешімінде.

Павлодар облысы полиция департаменті жергілікті полиция қызметі басқармасы бастығының орынбасары Руфат Кенжин тәртіп сақшылары Бас прокуратурамен және ІІМ-мен келісілген алгоритм бойынша жұмыс істеп жатқанын атап өтті, онда 21 жасқа толмағандарға алкоголь сату фактілері қалай анықталатыны нақты жазылған.

«Арандату деген нәрсе жоқ. Полиция қызметкерлері, егер олар дүкеннің түні бойы жұмыс істейтінін, көліктердің келе жатқанын, ішімдік сатып алып ішетінін нақты білсе, осының бәрін жазып алады. Мұндай жағдайларда біздің қызметкерлер алгоритмге сәйкес әрекет етеді. Олар жас жігіттің кіріп бара жатқанын көреді және оның қолында ештеңе жоқ. Ол пакетпен бірге шығады – бұл бейнежазбаға бекітілген. Полицейлер келіп, өздерін таныстырады, алкогольді қайдан сатып алғанын сұрайды», - деп сендірді Руфат Кенжин, содан кейін ғана полиция сатып алушының жасын тексеріп, сатушыға барады.

Арандату сияқты фактілерді болдырмау үшін Павлодар облысының кәсіпкерлер палатасы алкоголь өнімдерін сататын барлық кәсіпкерлерге сыртқы және ішкі бақылау камераларын орнатуды ұсынды.
Павлодар облысы кәсіпкерлер палатасының директоры Ерқанат Әбенов өңірдің бизнесі заңға сәйкес жұмыс істеуі керек деп түсіндірді. Бірақ, егер дүкен иесі құқық бұзушылық жасамаса, онда ол жазаны да көтермеуі керек. Сатушы немесе оны асығыс әрекетке итермелеген адам жауапты болуы керек.